Abstract:

از اهداف قرآن کریم، آشنا کردن انسان با حقایقی پنهان و متعالی از جهانی است که از آن با «غیب» یادکرده و ایمان به آن را اولین شرط بهره مندی از هدایتش شمرده است. یکی ازموجودات این عالم پنهان، فرشتگان الهی هستند که به گواهی آیات قرآن در بسیاری از عرصه های زندگی انسان ازجمله تولد انسان ها، ثبت اعمال آن ها، ابلاغ پیام خداوند به رسولان الهی، ستاندن جان انسانها و انتقال انسان ها به نشئه دیگر نقش دارند. درک صحیح ماهیت و ویژگی های فرشتگان، جایگاه آن ها در نظام هستی و رسالت آن ها می تواند موجب شکل گیری باور صحیح نسبت به آنها شود و مآلا در فرآیند تحصیل تقوا نقشی مهم ایفا نماید؛ افزون بر این که برخورداری از باور صحیه به فرشتگان الهی از دیدگاه قرآن، جزئی جدا نشدنی از ایمان به شمار می آید. درباره ماهیت و ویژگی های فرشتگان، دیدگاه های گوناگونی میان مفسران فریقین به چشم می خورد؛ ماهیت فرشتگان، تجرد یا عدم تجرد آن ها، اراده و اختیار و دامنه رسالت آن ها ازجمله مسائل مهم بحث انگیز میان مفسران شیعه و اهل سنت است. این پژوهش درصدد است ضمن گزارش نظام مند دیدگاه های مفسران فریقین در خصوص ماهیت و ویژگی های فرشتگان به جمع بندی و مقایسه این دیدگاه ها بپردازد تا از این رهگذر وجوه مشترک و تفاوت دیدگاه علمای شیعه و اهل سنت در خصوص این مسئله مهم قرآنی روشن و در موارد ممکن منشأ این تفاوت ها آشکار گردد. بررسی دقیق و منسجم ماهیت و ویژگی های ملائکه از منظر تفاسیر فریقین، می تواند زمینه را برای داوری عالمانه میان دیدگاه مفسران شیعه و اهل سنت نسبت یکی از موضوعات کانونی قرآن فراهم سازد و برتری دیدگاه غالب مفسران شیعه در پرتو روشنگری های اهل بیت (ع) را آشکار سازد. روش مطالعه و گردآوری این پژوهش کتابخانه ای و ابزار گردآوری دادهها، فیش برداری می باشد؛ همچنین روش جمع بندی و مقایسه میان دیدگاه مفسران در خصوص مسائل این پژوهش توصیفی-تحلیلی می باشد؛ برای تکوین مراحل این پژوهش ابتدا به تحلیل مساله اصلی پژوهش به سوالات فرعی (مسائل محوری رساله) و انتخاب واژگان کلیدی مربوط به هر مساله و شناسایی آیات مرتبط با مسائل محوری این رساله پرداختیم؛ سپس مهمترین تفاسیر فریقین، شناسایی شد و دیدگاه مفسران ذیل آیات مرتبط با حقیقت و ویژگی های فرشتگان در قرآن بررسی و دسته بندی شد و در نهایت به جمع بندی و مقایسه دیدگاه مفسران فریقین درباره مسائل محوری این رساله پرداختیم. مقایسه تفاسیر فریقین، شیعه و اهل سنت در مسائل مربوط به فرشتگان نشان می دهد که میان مفسران فریقین در بیشتر موارد به ویژه در مواردی که آیات قرآن پاسخی صریح در مسائل طرح شده دارند، تفاوت معناداری به چشم نمی خورد؛ اگر هم اختلافی هست عمدتاً به مسأله مبنایی خروج یا ورود ابلیس به جرگه فرشتگان بازمیگردد؛ این اختلاف مبنایی موجب تفاوت هایی در دیدگاه مفسران شیعه و اهل سنت در ماهیت، عصمت، اختیار و شهوت، در این تفاسیر، شده است. درمجموع مقایسه دیدگاه مفسران شیعه و اهل سنت نشان می دهد که دیدگاه مفسران شیعه در مقایسه با مفسران اهل سنت به دلیل استفاده از داده های مسلم عقلی و اتکا به روایات اهل بیت (ع) با مقام و منزلت فرشتگان در قرآن و رسالتی که از جانب خداوند به عهده ایشان گذاشته شده، سازگارتر است. کلید واژه: تفاسیر شیعه، تفاسیر اهل سنت، آفرینش فرشتگان، ماهیت فرشتگان، اختیار فرشتگان، اراده فرشتگان، تکلیف فرشتگان، عصمت فرشتگان، علم فرشتگان