Abstract:

آیه 41 سوره انفال یکی از آیات مورد مناقشه مفسران فریقین است. امامیه آن را به صورت عام و کلی تر تفسیر می کند و ما ثابت کردیم که این تفسیر نزدیک تر به ظاهر آیه و مطابق با حق است. در این رساله پس از بیان مفاهیم کلی و شان نزول و... به این که علما و مفسران فریقین چگونه آیه را تفسیر و با آن برخورد کرده اند، پرداخته و بررسی تطبیقی بین ایشان داده؛ تا به هدف از این رساله که حق با کدام گروه و نزدیک تر به آیه است، برسیم. این پژوهش می کوشد با روش کتابخانه ای و تحلیلی-توصیفی از آموزه های نقلی وحیانی و مراجع روایی، به بررسی آمیزه های تلفیقی پرداخته، و از مباحث برهانی و نقلیِ تاریخی در جهت روشن کردن نظر دو گروه در وجوب مستفاد از آیه و موارد متعلق خمس و مصارف آن استفاده نماید؛ که علاوه بر تبیین مسائل مبنایی، در راستای کار محققان دینی و مفسران و مسائل فقهی واجتماعی و حکومتی مورد استفاده است. آنچه بین شیعه و اهل سنت مشترک و مسلّم است، وجوب خمس بر غنائم جنگی است. اگرچه اهل سنت با توجه به روایاتشان خمس را برگنج و برخی دیگر موارد نیز لازم می دانند، اما تخمیس در آیه را، با توجه به عرف شرع، منحصر به غنائم جنگی می دانند؛ درحالیکه شیعه به فراغنیمتی بودن خمس اعتقاد، و با توجه به ظاهر آیه و نظربه عرف و لغت، علاوه برغنائم جنگی، خمس هرچیزی را که برآن در لغت وعرف، غنیمت وفایده صدق می کند، واجب می داند. افزون براین، درباره اصناف مذکور در آیه باور غالب اهلسنت در تشریفاتی بودن نام خداست، که وجود پنج سهم مورد قبول اکثریت ایشان است؛ ومالکی امر خمس را با امام دانسته و حنفی نیز خمس را فقط مخصوص ایتام و مساکین و ابن سبیل دانسته اند. درباره مقصود از قرابت و اصناف سهگانه در آیه، دیدگاه شیعه با اهل تسنن تفاوت ماهوی دارد؛ شیعه تمامی خمس را از آن خاندان پیامبر(ص) میداند؛ که سه سهم«خدا و رسول و ذی القربی» را امام معصوم، و در زمان غیبت فقیه عادل جامع الشرایط، در مصالح مسلمین صرف کرده، و سه سهم دیگر به ایتام و مساکین و ابن سبیل از بنی هاشم می رسد. درحالیکه اهل تسنن تنها سهم ذوالقربی را برای بنی هاشم (و بنی مطلب، بنابر قول اکثر علمای سنی) قرار میدهند. این پژوهش با نگاه تطبیقی و مقارن به بررسی این مسائل پرداخته و حق را مطابق قول شیعه و نزدیک تر به مفاد آیه دانسته است. کلید واژگان: فئ – آیه خمس – فئ – غنیمت - موارد خمس - مصارف خمس – انفال - ذی القربی